To powinieneś wiedzieć zanim zechcesz wydziedziczyć swoje dzieci

Skutki wydziedziczenia zstępnych

Wbrew temu, co mogłoby się wydawać wydziedziczenie córki lub syna nie przechodzi na jego zstępnych (jego dzieci), którzy niezależnie od swoich rodziców mają prawo do zachowku. Dzieje się tak dlatego, że wydziedziczenie nie skutkuje traktowaniem uprawnionego do zachowku tak jakby nie dożył spadku. Oznacza to, że zstępni wydziedziczonego zstępnego (czyli wnukowie spadkodawcy) są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Podstawę powyższego stanowi art. 1011 k.c. zgodnie z którym zstępni wydziedziczonego zstępnego mają prawo do zachowku. Natomiast warto zwrócić uwagę na fakt, że wskazana regulacja nie dotyczy rodziców spadkodawcy, którego zstępny został wydziedziczony. Zatem w tym przypadku rodzice ci są pozbawieni prawa do zachowku. Uznaje się, że intencją ustawodawcy było przyznanie zstępnemu wydziedziczonego zstępnego własnego prawa do zachowku, niezależnego od roszczeń wydziedziczonego.

Skutki wydziedziczenia zstępnego spadkodawcy dla spadkobierców testamentowych

Jeśli chodzi o spadkobiercę testamentowego, w którego interesie jest obrona swoich praw przed nieuzasadnionym uszczupleniem spadku, to przysługuje mu zarzut związany z żądaniem nadmiernego zachowku przez zstępnych wydziedziczonego w procesie z ich powództwa o zachowek, bądź też odrębne powództwo związane z ustaleniem, że wydziedziczenie było bezpodstawne. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że jedynie w wypadku, gdy wydziedziczony zmarł, a jego zstępni dochodzący zachowku są jego spadkobiercami do całego po nim spadku – będzie skuteczne zgłoszenie przez spadkobiercę testamentowego w procesie o zachowek na rzecz zstępnych wydziedziczonego zarzutu, że wydziedziczenie było bezpodstawne. Oznacza to, że w innym przypadku zarzut ten w takim procesie nie może być skutecznie podniesiony ze względu na to, że wydziedziczony zstępny nie będzie traktowany jako strona w procesie między jego zstępnymi a spadkobiercą testamentowym oraz ze względu na brak podstaw do wezwania go do wzięcia udziału w sprawie. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku powództwa spadkobiercy testamentowego o ustalenie, że wydziedziczenie zstępnego spadkodawcy było bezpodstawne. Zgodnie z art. 189 k.c. może on w każdej sytuacji wystąpić z takim powództwem.  

Zachowek przysługujący zstępnym wydziedziczonego zstępnego

Na zakończenie, warto zwrócić uwagę jeszcze na istotną konsekwencję prawną dotyczącą obliczania podstawy zachowku przysługującego zstępnym zstępnego wydziedziczonego.

Mianowicie w przypadku małoletnich albo niezdolnych do pracy udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczania ich zachowku będzie większy. W praktyce oznacza to, że przypadający im zachowek będzie wyższy niż zachowek, który by przypadał dla wydziedziczonego. Innymi słowy wydziedziczenie zstępnego może rodzić korzystne skutki w zakresie wielkości przysługującego zachowku dla zstępnych (dzieci) wydziedziczonego zstępnego.

Ponadto zgodnie z orzecznictwem judykatury, w tym Sądu Najwyższego przyjmuje się, że: „Udział spadkowy, który przypadłby z ustawy wydziedziczonemu przez spadkodawcę jego dziecku, przypada zstępnym wydziedziczonego.”

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 grudnia 2015 r., III CZP 85/15

autorem tekstu jest apl. adw. Eliza Cholewa.