Kiedy można wnieść skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym?

Czy można samodzielnie sporządzić skargę kasacyjną?

Do sporządzenia skargi kasacyjnej wymagany jest tzw. przymus adwokacko – radcowski. Uznaje się, że jest to uzasadnione ze względu wymogi, jakie są stawiane skardze kasacyjnej i potrzebę posiadania wysokich kwalifikacji profesjonalnych do zastępowania strony przed Sądem Najwyższym.

Czy skarga kasacyjna jest tzw. trzecią instancją?

Skarga kasacyjna nieraz błędnie jest uznawana za trzecią instancję, która przysługuje każdemu w każdej sprawie od rozstrzygnięcia sądu II instancji.  Tymczasem prawda jest taka, że skarga kasacyjna to nadzwyczajny środek zaskarżenia przysługujący od niektórych orzeczeń w procesie cywilnym. Jej wyjątkowy charakter wynika między innymi z faktu, że środka tego nie można wnieść w każdym przypadku, gdy jesteśmy niezadowoleni z wyniku procesu, a wyłącznie w ściśle określonych przypadkach. Postępowanie toczące się na skutek skargi kasacyjnej ma na celu ujednolicenie wykładni i stosowania prawa, a także spełnienie funkcji ochronnej dla interesu publicznoprawnego.

Czy adwokat może odmówić sporządzenia skargi kasacyjnej?

Jeżeli skarga kasacyjna byłaby niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna adwokat ustanowiony dla strony może odmówić jej sporządzenia.

Przesądził o tym Sąd Najwyższy w składzie Siedmiu Sędziów w Uchwale z dnia 21 września 2000 r., sygn. akt III CZP 14/00:

„Adwokat ustanowiony dla strony przez sąd może odmówić sporządzenia kasacji, jeżeli byłaby ona niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna.”

Nie ulega wątpliwości, że analogiczna sytuacja występuje w stosunku do radców prawnych.

Wynagrodzenie, które przysługuje adwokatowi lub radcy prawnemu za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej wynosi 50% stawki minimalnej, a w przypadku nieprowadzenia sprawy w II instancji przez tego samego radcę prawnego lub adwokata 75% stawki minimalnej nie mniej niż 120 zł.

Zgodnie z art. 28 Prawa o Adwokaturze adwokat może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego. Za taki ważny powód można uznać brak podstaw do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej.  Ponadto uznaje się, że pomimo obligatoryjnego zastępstwa strony przed Sądem Najwyższym nie można narzucić pełnomocnikowi podejmowania określonych obowiązków z racji woli samej strony i zobowiązać go do podejmowania czynności w tym zakresie.

Dodatkowo adwokat lub radca prawny, który uzna, że złożenie skargi kasacyjnej jest dopuszczalne, ale w danym przypadku bezzasadne lub oczywiście bezzasadne powinien doradzić stronie postępowania powstrzymanie się od składania tego środka, z uwagi na fakt, że jest to społecznie szkodliwe i naraża stronę na ponoszenie zbędnych kosztów postępowania.

Natomiast w przypadku pełnomocnika wyznaczonego dla strony z urzędu, to ma on obowiązek rozważenia okoliczności sprawy i podjęcia decyzji co do tego, czy istnieją podstawy do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia. W przypadku uznania braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej ma on obowiązek postępować zgodnie z art. 118 § 5 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej także: „k.p.c.”). Na pełnomocniku ciąży obowiązek sporządzenia na piśmie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi do Sądu Najwyższego, która podlega sądowej ocenie.

Kiedy przysługuje skarga kasacyjna?

Zgodnie z treścią art. 398⁹ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie:

• występuje istotne zagadnienie prawne;
• zachodzi nieważność postępowania;
• jest potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów;
• skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

W zakresie istotnego zagadnienia prawnego przyjmuje się, że musi ono występować  w konkretnej sprawie.

„Nie można rozpatrywać kwestii prawnej oderwanej od wyjaśnionego w sprawie stanu faktycznego.” (por. post. SN z 25.2.2008 r., I UK 339/07, Legalis).  

Zagadnienie prawne jest istotne, jeżeli ma znaczenie dla rozwoju prawa lub znaczenie precedensowe dla rozstrzygnięcia podobnych lub innych spraw. A contrario, jeżeli wskazana przez stronę wykładnia przepisu jest powszechnie przyjęta w orzecznictwie i doktrynie, a także została uwzględniona przez sądy obu instancji, to przyjmuje się, że w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne.

„Należy z kolei uznać, że w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne, podobnie jak nie istnieje też potrzeba wykładni przepisów prawnych, jeżeli SN zajął już stanowisko w kwestii tego zagadnienia prawnego lub wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające zmianę tego poglądu.” (post. SN z 19.3.2012 r., II PK 294/11, Legalis).

Natomiast Sąd Najwyższy z urzędu bierze pod uwagę w granicach zaskarżenia nieważność postępowania, co koreluje z przewidzianą w art. 398⁹ § 1 pkt 3 k.p.c.  Nie oznacza to natomiast, że powołanie się przez skarżącego na nieważność postępowania nie wymaga przedstawienia okoliczności uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Podsumowanie

Przepisy dotyczące skargi kasacyjnej w postepowaniu cywilnym znajdują się w Dziale Va zatytułowanym „Skarga kasacyjna” w art.   398¹   i kolejnychk.p.c. Skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie.

Strona skarżąca ma prawo do wniesienia skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od doręczenia jej orzeczenia z uzasadnieniem.

Skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach:

• o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych;
• z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych z tym zastrzeżeniem, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego;
• rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym;
• o separacje;
• o rozwód;
• o alimenty;
• o czynsz najmu lub dzierżawy;
• o naruszenie posiadania;
• dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent;

Ponadto skarga kasacyjna nie przysługuje od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński. Zgodnie z 398² § 4 k.p.c. w sprawach, w których oddalono powództwo na podstawie art. 191¹ k.p.c.  skarga kasacyjna jest niedopuszczalna. Nie dotyczy to jednak spraw przekazanych sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania na zasadach ogólnych w wyniku uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku wydanego na podstawie art. 191¹ k.p.c. i w przypadku skargi kasacyjnej wniesionej przez podmiot określony w art. 398¹ § 1 k.p.c., inny niż powód.

Natomiast skarga kasacyjna przysługuje w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia.

autorem tekstu jest: apl. adw. Eliza Cholewa