Skarga pauliańska – przesłanki, powództwo, termin

Podstawa prawna

Skarga paulińska została uregulowana w art. 527 i następnych Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”).

Przesłanki skargi pauliańskiej

Dla skutecznego wystąpienia z powództwem pauliańskim muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej i pokrzywdzenie wierzycieli;
świadomość dłużnika, że działa na niekorzyść wierzyciela;
wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika i zła wiara osoby trzeciej.
uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej;

Niewypłacalność dłużnika powstaje w przypadku braku obiektywnej możliwości uzyskania zaspokojenia wierzytelności w całej jej wysokości. Udowodnienie niewypłacalności dłużnika jest zadaniem wierzyciela, który występuje z powództwem pauliańskim. Przyjmuje się, że jeżeli dana czynność prawna (np. sprzedaż) została dokonana za cenę rynkową, to nie dochodzi do zubożenia dłużnika. O niewypłacalności dłużnika świadczy m.in. bezskuteczność przeprowadzonej przeciwko niemu egzekucji.

Dla uznania, że dana czynność prawna np. darowizna zmierzała do pokrzywdzenia wierzyciela istotne jest stwierdzenie, że spowodowała ona niewypłacalność dłużnika lub pogłębiła już istniejącą niewypłacalność. Dłużnik przenosi jakąś część swojego majątku przez co staje się niewypłacalny albo zubożony, a wierzyciel ma problem z odzyskaniem swojej wierzytelności.

W przypadku, gdy dana czynność została dokonana nieodpłatnie (w drodze darowizny) to przyjmuje się, że występuje przesłanka uzyskania korzyści majątkowej oraz zubożenia dłużnika.

Dla zaistnienia przesłanki dotyczącej świadomości dłużnika, że działa na niekorzyść wierzycielawystarczy sama możliwość przewidzenia przez dłużnika, że przez dokonanie danej czynności prawnej zubożeje lub stanie się niewypłacalny, a zatem nie jest konieczne działanie przez dłużnika w zamiarze bezpośrednim pokrzywdzenia wierzyciela.

Dla zaistnienia przesłanki dotyczącej wiedzy lub możliwości dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli, jak również istnienia złej wiary niezbędna jest świadomość osoby trzeciej, która powinna wiedzieć lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności móc się dowiedzieć o krzywdzącym charakterze czynności. Dodatkowo, jeżeli osobą trzecią jest osoba bliska dla dłużnika (a także osoba, która pozostaje w stałych kontaktach zawodowych z dłużnikiem) to istnieje domniemanie, że ta osoba musiała wiedzieć o tym, że osoba bliska, która z nim takiej czynności prawnej dokonała jest czyimś dłużnikiem.

Uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią polega na nabyciu przez nią zbywalnego prawa majątkowego, rzeczy lub na zwolnieniu jej ze zobowiązania.

Skutki skargi pauliańskiej

Zgodnie z art. 531 k.c. wierzyciel występuje z powództwem przeciwko osobie, która wskutek czynności prawnej uzyskała korzyść majątkową lub podnosi zarzut w postępowaniu przeciwko tej osobie, domagając się uznania danej czynności za bezskuteczną. Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną powoduje, że taką czynność traktuje się, jak gdyby nigdy nie zaistniała. Wówczas wierzyciel, którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić od niej zaspokojenia z przedmiotów majątkowych.

Postępowanie ze skargi pauliańskiej toczy się między wierzycielem, a osobą, która uzyskała korzyść. Dłużnik nie ma więc statusu strony w tym postępowaniu ze względu na to, że celem powództwa pauliańskiego jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia się z przedmiotów majątkowych, które zostały uzyskane przez osobę trzecią wskutek czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem.

Jeżeli osoba trzecia rozporządziła korzyścią, to wierzyciel może bezpośrednio skierować skargę pauliańską przeciwko kolejnemu nabywcy. Jednak warunkiem skuteczności skargi jest to, że nabywca ten miał wiedzę o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. Wyjątkiem jest nieodpłatne rozporządzenie korzyścią.

Termin

Zgodnie z artykułem 534 k.c. wierzyciel może wystąpić ze skargą pauliańską w terminie zawitym 5 lat. Oznacza to, że niedochowanie terminu prowadzi do wygaśnięcia uprawnienia z wystąpieniem ze skargą pauliańską. Termin rozpoczyna się w dniu dokonania czynności prawnej, która skutkuje pokrzywdzeniem wierzyciela.

autor: Eliza Cholewa